Bàn Đạt là một xã miền núi thuộc huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Xã Bàn Đạt cách trung tâm huyện Phú Bình 18km về phía Bắc, cách trung tâm thành phố Thái Nguyên 14km về phía Đông Nam.

Xã có tổng diện tích đất tự nhiên là 17,4km², được chia thành 12 xóm: Bàn Đạt, Trung Đình, Tân Minh, Bãi Phẳng, Phú Lợi, Đá Bạc, Bờ Tấc, Cầu Mành, Việt Long, Đồng Quan, Na Chặng, Đồng Vĩ. Dân số tại thời điểm tháng 12 năm 2021 là 7.104 người, trong đó dân tộc Kinh 50%, Sán dìu 49%, các dân tộc khác 1%. Tỷ lệ tăng dân số trung bình là 1,93%.

Bản đồ xã Bàn Đạt (Ảnh Google Maps)

Vị trí xã Bàn Đạt trong tỉnh Thái Nguyên (Ảnh Google Maps)

Lịch sử hình thành:

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, các ấp trại trong đồn điền Vạn Già sáp nhập thành một xã với tên gọi Vạn Thắng. Năm 1953, Vạn Thắng được tách ra thành 4 xã mới: Tân Kim, Tân Khánh, Thắng Lợi, Đồng Liên. Năm 1953, xã Thắng Lợi gồm 8 xóm: Bàn Đạt, Đá Bạc, Bờ Tấc, Cầu Mành, Việt Long, Đồng Quan, Na Chặng, Đồng Vĩ . Lúc này, xã Thắng Lợi có 1.212 người.

Năm 1965, xóm Phú Lợi được thành lập với 11 hộ và 55 người, chủ yếu dân cư từ các xã Thanh Ninh, Lương Phú lên khai hoang, định cư lập xóm, vì vậy nhân dân truyền miệng nhau còn gọi là xóm Khai Hoang. Năm 1965 xã Thắng Lợi có 9 xóm, dân số 2.116 người gồm 2 dân tộc là dân tộc Kinh 1.147 người và dân tộc Sán dìu là 669 người.

Ngày 07/4/1967, Bộ Nội vụ ra Quyết định số 136/NV về việc đổi tên một số xã, trong đó xã Thắng Lợi đổi tên thành xã Bàn Đạt. Tuy nhiên vì nhiều lý do nên phải đến năm 1975, việc đổi tên xã mới chính thức được thực hiện.

Năm 2000, xóm Bàn Đạt tách thành 4 xóm là Bàn Đạt, Trung Đình, Tân Minh, Bãi Phẳng. Lúc này xã có 12 xóm là: Bàn Đạt, Trung Đình, Tân Minh, Bãi Phẳng, Đá Bạc, Bờ Tấc, Cầu Mành, Việt Long, Đồng Quan, Na Chặng, Đồng Vĩ, Phú Lợi.

Con người và truyền thống:

Bàn Đạt là vùng đất có nhiều thành phần dân tộc cùng sinh sống, trong đó dân tộc Kinh chiếm 50%, dân tộc Sán dìu chiếm 49%, còn lại là các dân tộc khác, vì vậy trong văn hóa Bàn Đạt có sự giao thoa. Bên cạnh những nét văn hóa chung thì mỗi dan tộc cũng mang những nét điển hình văn hóa riêng.

Văn hóa người Kinh ở xã Bàn Đạt vẫn mang nét văn hóa của người Kinh vùng đồng bằng Bắc Bộ. Mỗi ngôi làng đều có hình ảnh cây đa, giếng nước, sân đình.

Đồng bào dân tộc Sán dìu ở Bàn Đạt tập trung ở các xóm Đồng Quan, Đá Bạc, Bờ Tấc, Cầu Mành. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Sán dìu có nét đặc trưng đó là “Nhất táng thiên thu” (người chết chỉ chôn một lần, không cải táng như phong tục của người Kinh). Người Sán dìu rất chú trọng đến sinh nhật đối với người cao tuổi, không có phong tục cúng giỗ mà việc chăm sóc mồ mả của người đã khuất được tổ chức vào dịp Thanh Minh. Người Sán dìu ở Bàn Đạt còn gìn giữ những nét sinh hoạt văn hóa dân tộc truyền thống, trong đó tiêu biểu là hát “soọng cô” - một loại hình hát đối giữa nam và nữ.

Khu văn hóa, thể thao xã

Trải qua lịch sử phát triển với nhiều thăng trầm, người dân xã Bàn Đạt đã đoàn kết, sát cánh bên nhau vượt qua khó khăn, xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh. Người dân Bàn Đạt cần cù, chịu khó, ham học hỏi, sáng tạo, đoàn kết, gắn bó đã tạo nên những giá trị văn hóa cộng đồng các dân tộc mang đậm bản sắc truyền thống quê hương.